رفع آلودگي محيط‌زيست از تقريباً دو دهه قبل با ورود بي‌رويه مواد پلاستيكي غيرقابل برگشت به طبيعت به حالت بغرنجي رسيده است. شايد كمتر محل و نقطه‌اي از شهرهاي كشورمان را بتوان يافت كه در آن يك ظرف پلاستيكي و يا يك كيسه پلاستيكي وجود نداشته باشد.
در جريان بازديد از ديوار مرزي در مرز ايران و پاكستان در ميرجاوه، حتي روي بلنداي ديوار مرزي‌مان و بر روي سيم‌خاردارها شاهد بازي هزاران قطعه پلاستيكي در باد بودم. ضايعات پلاستيكي كه سالها باقي مي‌مانند و نابود نمي‌شوند. حتي وقتي براي استراحت و تفريح به كوه و دشت هم مي‌رويم منظره كيسه‌ها، ظروف و ضايعات پلاستيكي چشم‌انداز زيبايمان را مخدوش مي‌كند. شيوع مصرف مواد يكبار مصرف پلاستيكي چنان گستردگي يافته كه حتي برخي افراد ترجيح مي‌دهند در خانه نيز از اين ظروف استفاده كنند، در حالي كه نمي‌دانند آيا اين ظروف مانند ساير زباله‌هاي توليدي قابل تجزيه و بازگشت به طبيعت است يا نه! عمده ضرر اين مصرف‌گرايي بدون تدبير، آسيب جدي به محيط‌زيست، منابع ملي و سلامت انساني است.
دكتر اميررضا هاشمي كه طراح تهيه ظروف يكبارمصرف گياهي است و آن را به نام خود به ثبت رسانده است، در اين‌باره مي‌گويد: كشور ما در دنيا جزو پنج كشور اول در زمينه مصرف سرانه پلاستيك است، اين در حالي است كه براي تجزيه ظروف پلاستيكي 30 تا 50 سال زمان لازم است كه اين زمان آسيب جدي و فاجعه به محيط‌زيست وارد مي‌كند. وي مي‌افزايد: مزيت پليمر گياهي و توليد ظروف و كيسه يكبارمصرف از آن، قابليت تجزيه شدن در مدت 6 تا 8 ماه را دارد كه زياني نيز متوجه طبيعت نمي‌كند. هاشمي مزيت اصلي استفاده از اين مواد گياهي را كه از نشاسته، ذرت، موم عسل، روغن‌هاي گياهي، فيبر و سلولز و افزودني‌هاي طبيعي ساخته شده است حفظ سلامتي افراد و كاستن از آلودگي محيط‌زيست مي‌داند. وي با بيان اينكه محدوديتي براي بسته‌بندي و استفاده از ظروف يك بار مصرف گياهي از نظر خطرات بهداشتي وجود ندارد، خاطرنشان مي‌كند: ظروف يكبار مصرف پلاستيكي در تماس با مواد غذايي گرم، مواد شيميايي از خود آزاد و وارد غذا ميكنند و سبب بروز بسياري از بيماري‌ها با علائمي از قبيل خستگي عضلاني، تحريك سيستم عصبي و… ميشوند و در درازمدت مي‌توانند سرطان‌زا باشند، به طوري كه بيماريهايي مانند يرقان و سرطان ريه، كبد و پروستات در كساني كه استفاده مستمر از ظروف يكبارمصرف پلاستيكي داشته‌اند، مشاهده شده است.هاشمي جايگزيني ظروف گياهي را عامل مؤثر براي كاهش اين خطرات عنوان مي‌كند و مي‌افزايد: مواد تشكيل‌دهنده اين ظروف طبيعي هستند و اثر شيميايي ندارند.وي با اشاره به اينكه ظروف گياهي توليد شده از استاندارد وزارت بهداشت برخوردار است، مي‌گويد: براساس بخشنامه‌هاي وزارت بهداشت به تمامي سازمانها درخصوص جايگزيني ظروف يكبارمصرف گياهي با پلاستيكي توجه و تأكيد شده است. مخترع ظروف يك بار مصرف گياهي اضافه مي‌كند: اين ظروف براساس استاندارد اروپايي فرموله شده و بايد ظرف 6 ماه تا 90درصد آن از بين برود. وي با اشاره به اينكه سازمان محيط‌زيست در حمايت از ظروف يكبارمصرف گياهي ماده واحده‌اي به هيأت دولت ارائه كرده است، مي‌گويد: در اين ماده واحده به جايگزين كردن استفاده از اين ظروف به جاي ظروف يك بار مصرف پلاستيكي در تمامي ادارات، حمايت وزارت صنايع از توليد اين محصولات و سرمايه‌گذاري در اين بخش، همكاري صدا و سيما در فرهنگ‌سازي براي استفاده از اين ظروف با وزارت بهداشت تأكيد شده است. هاشمي با اشاره به اينكه در حال حاضر 10 كارخانه در كشور در كار توليد ظروف يكبار مصرف گياهي فعال هستند، مي‌گويد: قيمت اين ظروف تفاوتي با ظروف پلاستيكي ندارد و نكته مهم در اين ميان اين است كه ظروف پلاستيكي ممكن است از مواد كهنه تهيه شود و با قيمت بالا عرضه شود، اما درخصوص ظروف گياهي اين امر شدني نيست. وي در ادامه با اشاره به اينكه فرآيند تجزيه‌پذيري اين ظروف گياهي در دانشگاه شهيد بهشتي با همكاري محيط‌زيست بررسي شده است، خاطرنشان مي‌كند 4 عامل در اين خصوص تأثيرگذار است؛ ميكروارگانيسم خاك، تأثيرپذيري دماي خاك، رطوبت خاك و عمق دفن پسماند.هاشمي مي‌افزايد: اين عوامل در تشديد سرعت تجزيه شدن اين ظروف بسيار تأثيرگذار است و حتي ميتواند در بهترين شرايط زمان تجزيه را كوتاه‌تر نيز كند.وي با اعلام اينكه پس از آمريكا، انگليس و آلمان، ايران نيز از سال 84 جزو كشورهاي توليدكننده اين ظروف گياهي شده است، مي‌گويد: توليد اين ظروف در ژاپن نيز شروع شده است.هاشمي درخصوص كاربردهاي ديگر پليمرهاي گياهي مي‌گويد: اين ظروف مي‌توانند به صورت گلدان نشا و روكش نشاكاري و سبزي‌كاريها در توليد محصولات كشاورزي باغي و جنگلي استفاده شوند و هنگام كاشت نيز نيازي به خارج كردن نهال و نشاء از داخل گلدان نيست. وي مي‌افزايد: در صنايع پزشكي نيز از اين پليمرها مي‌توان در ساخت ظروف يكبار مصرف پزشكي، روكش هوشمند داروها استفاده كرد. ساخت اسباب‌بازيهايي از جنس گياهي نيز ميتواند خطر مواد شيميايي را به خصوص براي كودكان كاهش دهد.مخترع ظروف يك بار مصرف گياهي عرضه كيسه‌هاي دستي گياهي در مراكز فروش را از ديگر اقدام‌ها براي همه‌گيري استفاده از اين پليمرهاي گياهي اعلام مي‌كند و مي‌افزايد: در تمامي مراكز عرضه و فروش مي‌توان براي بسته‌بندي از اين پليمرهاي گياهي استفاده كرد.هاشمي در پايان اظهار اميدواري مي‌كند كه همزمان با سال 2015 كه 70درصد از مواد گياهي جايگزين مواد پلاستيكي در دنيا ميشود، كشور ما نيز در رديف اول استفاده‌كنندگان از اين محصولات كم‌خطر باشد.
محیط زیست و ضرورت تغییر ظروف
گسترش آلودگی های زیست محیطی ناشی از استفاده از ظروف یکبار مصرف پلاستکی، جایگزینی ظروف یکبار مصرف گیاهی به جای آنها را ضروری ساخته است .ظروف یکبار مصرف گیاهی از مواد محصولاتی چون گندم، ذرت و سیب زمینی تولید می شود و هیچ ماده مضری ندارد.به گفته دکتر “امیدرضا هاشمی ” مدیر عامل شرکت تولید کننده ظروف یکبار مصرف گیاهی، : در سال گذشته میلادی یک هزار میلیارد کیسه پلاستیکی و ۱۲۰ میلیون تن ظروف پلاستیکی یکبار مصرف در جهان تولید شد که از کل آنها به ترتیب یک و ۳۵ درصد بازیافت شد. این در حالی است که پسمانده های این گونه ظروف ۳۰۰ تا ۵۰۰ سال طول می کشد تا جذب طبیعت شوند. در سال ۸۵، ۵۷۰ هزار تن ظروف یکبار مصرف پلاستیکی در صنایع مختلف ایران مورد مصرف قرار گرفته است. به همین دلیل کشورهای پیشرفته در دنیا به تدریج تولید و استفاده از ظروف یکبار مصرف گیاهی را جایگزین ظروف پلاستیکی می کنند و در کشور ما نیز ضرورت های امروز و نیازهای فردا در زمینه حفظ محیط زیست و سلامتی مردم ایجاب می کند تا این جایگزینی انجام شود البته در این بین حمایت جدی دولت می تواند نقش اساسی داشته باشد. کم توجهی به این موضوع باعث دفع زباله های ظروف پلاستیکی و انباشت آنها در طبیعت و محیط زیست می شود به مرور منابع آبی و خاکی، دریاها، رودخانه ها و حیات جانداران و گیاهان را تهدید خواهد کرد
ثبت اختراع تکنولوژیکی در ایران
اگر چه انحصار تولید این ظروف و بسته بندی ها در اختیار کشورهای ایتالیا، آلمان ، انگلستان و آمریکا است،اما ایران نیز توانست این واحد را با استفاده از نشاسته ذرت خوراکی راه اندازی کرده و اختراع تکنولوژی آن را ثبت کند، ضمن اینکه از نظر ساخت تجهیزات، تولید این تجهیزات نیز در کشور بومی شده است. در حال حاضر ۱۴ واحد تولید ظروف گیاهی در کشور در حال فعالیت هستند. در برخی کشورهای تولید کننده از جمله ایتالیا دولت با پرداخت یارانه هایی به تولید کنندگان ظروف بسته بندی گیاهی و دریافت مالیات از تولید کنندگان ظروف پلاستیکی از این صنایع حمایت می کنند البته در ایران نیز تولید کنندگان ظروف یکبار مصرف پلاستیکی می توانند با تبدیل مواد اولیه و تغییر خط تولید به تولید کنندگان ظروف یکبار مصرف گیاهی بپیوندند. 90 درصد تولید کنندگان ظروف یکبار مصرف پلاستیکی در کشور از دستگاههای ارزان قیمت و سنتی استفاده می کنند و در صورت حمایت ، آنان می توانند خط تولید خود را به ظروف یکبار مصرف گیاهی تغییر دهند.از آنجا که جایگزینی ظروف یکبار مصرف گیاهی مربوط به حفظ محیط زیست و سلامت شهروندان است و تمامی دولتها برای بازیافت پلاستیک، درمان بیماریها و تهیه دارو هزینه می کنند، بهتر است بخشی از تغییر خط تولید ظروف پلاستکی به گیاهی را دستگاههای دولتی متقبل شوند. وزارتخانه های محیط زیست و بهداشت کشورهای توسعه یافته از صنایع و خطوط تولید این ظروف به شدت حمایت می کنند.به گفته وی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز حمایت زیادی از این صنایع داشته و با صدور بخشنامه ای ، از سازمانها و دستگاههای کشور خواسته تا ظروف یکبار مصرف گیاهی را جایگزین ظروف پلاستیکی کنند اما متاسفانه پیگیری این بخشنامه مناسب و کافی نبوده است. متولی اصلی این صنایع در کشور را میتوان سازمان حفاظت محیط زیست عنوان کرد اما متاسفانه این سازمان با توجه به وظایف و رسالت خود در این زمینه حمایتی از این صنایع نکرده است. حمایت شهرداری وشورای شهر نیز در این زمینه مناسب میباشد شورای شهر تهران مهرماه سال ۸۷ طرحی تصویب کرد که بر اساس آن در فروشگاههای زنجیره ای ، مناطق شهرداری و سازمان میوه و تربار ظروف یکبار مصرف گیاهی جایگزین ظروف پلاستکی می شود. طی یکماه آینده تمامی فروشگاههای زنجیره ای در سطح تهران برای بسته بندی گوشت و مرغ از ظروف گیاهی استفاده خواهند کرد.کار بسته بندی و هماهنگی توزیع این ظروف در مرکز کارآفرینی بانوان انجام می شود. قیمت ظروف یکبار مصرف گیاهی با ظروف پلاستیکی نو را یکسان بوده اما متاسفانه قیمت ظروف پلاستیکی که از مواد ضایعاتی و آسیاب شده تولید می شوند بسیار پایین تر از ظروف گیاهی است و این موضوع موجب بروز مشکلاتی برای تولید کنندگان ظروف پلاستیکی نو نیز شده است
ظروف يكبار مصرف با منشاء شيميايي
البته ما آمار دقيقي از ميزان مصرف ظروف يك بار مصرف در ايران نداريم، اما به نظر نمي رسد كه آمار توليد بالغ بر570 هزار تن ظرف يك بار مصرف پلاستيكي در سال 1385 در ايران غيرواقعي باشد چون تعداد زياد كارخانه هاي توليد كننده اين ظروف، حجم توليدشان و ظرفيت پتروشيمي كشور همه و همه مي توانند مؤيد اين آمار باشند. بيشترين حجم يك بار مصرف هاي ما را ظروف پلي استايرني تشكيل مي دهند،اين ظروف در سه نوع:
1- شفاف شكننده،
2- نرم
3- نيمه شفاف و همچنين فومي عرضه مي شوند
ظروف يك بار مصرف “پلي استايرني” كه به طور عمده در بازار ايران وجود دارد از مونومر “استايرن” كه تركيبي آروماتيك است تشكيل شده است و در مواجهه با دماي بالاتر از 65 درجه اين مونومر آزاد مي شود كه تأثيرات سرطان زا دارد. علاوه بر آن برخي از مواد ديگر ظروف يك بار مصرف مانند منيزيم نيز ميتواند براثر حرارت غذا، آزاد شود كه اين ماده نيز سرطان زا است.
در ساخت اين ظروف يك بار مصرف، به منظور جلوگيري از شكنندگي ، از مواد پلاستيكي لايزر استفاده ميشود. بنابراين اگر درون اين ظروف آب جوش يا غذاي داغ مانند آش ريخته شود، اين مواد حل شده، وارد بدن ميشوند و به دليل داشتن تركيبات خاص، منجر به بروز سرطان هاي مختلف مي شوند. البته كارشناسان اذعان ميكنند كه اين خاصيت به خصوص در مورد ظروف يك بار مصرف شفاف كه درصد بالاتري از مواد سرطا نزا را دارا هستند و در جامعه كاربرد بيشتري هم دارند، بسيار حائز اهميت است از اين رو وزارت بهداشت نگهداري، حمل و بسته بندي غذا با دماي بالاتر از 65 درجه را در ظروف پلاستيكي پلي استايرني ممنوع اعلام كرده است.
از آنجايي كه چربي، فرآيند آزاد شدن اين مونومر سمي را تسريع مي كند، بسته بندي مواد غذايي چرب نيز در اينگونه ظروف ممنوع است. اين اظهارات در حالي است كه به نظر مي رسد ايران جزو معدود كشورهاي جهان است كه استفاده بيش از حد از ظروف يك بار مصرف پلاستيكي پلي استايرني در آن رواج دارد. اگر اين فرآيند توليد، اصولي و مطابق استانداردهاي لازم صورت گرفته باشد، مشكلي براي سلامت افراد به وجود نمي آورد. براي همين در استفاده از پلاستيك ها به عنوان ظروف غذا بايد بسيار محتاط بود و در ضمن به هر نوع پلاستيكي نبايد مجوز بسته بندي مواد غذايي داده شود علاوه اين كه توليد اين ظروف در كشور استاندارد نيست و هيچ نظارتي روي توليد آن ها نمي شود، مواد افزودني موجود در آن ها هم به هيچ وجه كنترل نمي شود و متخصصان شيمي به هيچ عنوان روي توليد اين ظروف نظارت ندارند.
اما نكته مهم ديگر در استفاده از ظروف يك بار مصرف به نوع رنگي اين ظروف مربوط مي شود كه استفاده از آنها احتياط بيشتري را مي طلبد، چرا كه اصولاً جنس يك بار مصر فها به گونه اي است كه توانايي نگهداري رنگ را ندارند و هنگام تماس با چاي يا غذاي داغ رنگ حل ميشود و يك لايه از آن همراه غذا يا چاي ميل ميشود در عين حال علاوه بر انواع پلاستيك هايي كه به عنوان ظروف يك بار مصرف در سرو چاي يا غذا مورد استفاده قرار مي گيرند، دسته اي ديگر از اين مواد به عنوان ظروف آشپزخانه، ظروف نگهداري غذا در يخچال، ظروف بسته بندي مواد غذايي به خصوص لبنيات مانند ماست و پنير و همچنين بطري هاي آب معدني استفاده مي شوند كه استفاده از اين ظروف نيز مستلزم رعايت نكات ايمني خاصي است .مايعات اسيدي كه در داخل اين ظروف پلاستيكي نگهداري مي شوند، نيز عامل ايجاد سرطان هاي مختلف به دليل حل شدن پليمرهاي آروماتيك مي باشند .
اما با وجود اين كه به عقيد ه عده اي از متخصصان، استفاده از ظروف يكبار مصرف از بروز و شيوع بيماري هاي عفوني جلوگيري مي كنند، كارشناسان شيمي و بهداشت محيط ، نظر كاملا مخالفي دارند شايد اين ظروف از بروز بيماري هاي عفوني جلوگيري كنند، چون با يك بار مصرف دور انداخته مي شوند، ولي بايد توجه داشت كه پي وي سي هم منجر به بروز انواع اختلالات گوارشي و ريوي، علاوه بر سرطان و ساير بيماري هاي غير واگير مي شود. به طوري كه گفته مي شود استفاده ازاينگونه ، بيش از 118 نوع بيماري براي مصرف كننده به دنبال دارد اهميت اين موضوع هم زماني روشن تر مي شود كه بدانيم ما براي بيماران سرطاني و گوارشي هزيه هاي بالايي صرف مي كنيم، ولي براي بيماري هاي واگير داري كه قابل كنترل است، مثل تب روده و حصبه، احتياج به صرف هزينه هاي بالايي نداريم.
معمولا بيماري هاي ناشي از اين ظروف دير تشخيص داده مي شوند و حتي در صورت تشخيص به راحتي درمان پذير نيستند، چون مواد شيميايي روي بدن، انواع و اقسام تاثيرات را دارند. با اين حال عوارض ظروف يك بار مصرف تنها به سلامت انسان ختم نمي شوند، چون به عقيده كارشناسان برگشت پذيري اين ظروف به محيط بين 100 تا 300 سال طول مي كشد.
و از همه مهم تر، اينكه اين مواد قابليت بازيافت دارند. صنعت پتروشيمي سالانه سهميه اي براي مواد پليمري در نظر مي گيرد كه متاسفانه بسياري از توليدكنندگان اين سهميه را يا دريافت نكرده و يا كمتر دريافت مي كنند و مجبورند از مواد بازيافتي غيربهداشتي براي توليد ظروف استفاده كنند.
با توجه به اينكه چرخه بازيافت نيز در كشور ما چرخه سالمي نيست، به همين علت، اين مواد بازيافت شده باعث بروز انواع بيماري هاي ديگر مي شوند،در حالي كه خيلي از مردم در هنگام استفاده از اين مواد بازيافتي از عوارض آن ها كاملا بي خبرند.
در یک نظر سنجی از مردم تهران دیدگاه مردم از اقشار مختلف جامعه به طور تصادفی بررسی شد و نو ع نگرش جامعه ی آماری نسبت نحوه ی استفاده علت استفاده و دیدگاه آنها در مورد علت استفاده کردن یا نکرده درآنها مشخص شد
در واقع ظروف يكبار مصرف با رنگ شفاف، روشن و شيشه‌اي رنگ بايد براي مواد غذايي سرد استفاده شوند و تحت هيچ شرايطي نبايد براي توزيع مواد غذايي داغ از آنها استفاده كرد و از ظروف يكبار مصرف روشن، شفاف و شيشه‌اي رنگ فقط براي مايعات و مواد غذايي خنك مثل شربت، شير سرد، آب و سبزيجات استفاده شود. اين ظروف براي استفاده از مواد غذايي و آشاميدني بالاي 65 درجه سانتي‌گراد و مواد غذايي چرب ممنوع است چرا كه باعث آزاد شدن مونومرها (مواد شيميايي) ميشود و اين مونومرهاي شيميايي سلامت انسان‌ها را به مخاطره مي‌اندازند و سرطان‌زا هستند. بهترين ظروف يكبار مصرف براي استفاده، ظروف يكبار مصرف گياهي است كه به لحاظ بهداشتي و هم زيست محيطي كاملا استاندارد است و در كشور ما به توليد انبوه هم رسيده است.
نبايد با وجود ظروف یکبار مصرف گیاهی از ظروف پلاستيكي رنگي براي مصارف تغذيه‌اي استفاده كرد، از آنجا كه ممكن است برخي از اين ظروف رنگي پلاستيكي، جزو مواد بازيافت باشد، بنابراين بايد سعي شود كه از ظروف پلاستيكي بي‌رنگ و بهداشتي استفاده شود.
ظروف يكبار مصرف بازيافتي از آنجايي كه از ميان زباله كه آلوده به عفونت‌ها نيز است، جمع‌آوري ميشوند، ممكن است بيماري‌هاي خطرناكي را منتقل كند. وجود كيسه‌هاي ادرار و سرنگ‌ها در برخي زباله‌ها و بازيافت آنها خطر و هشدار استفاده از آنها را دوچندان مي‌كند. استفاده از ظروف پلاستيك آلوده، باعث انتقال بسياري از بيماري‌هاي عفوني و ويروسي نظير بيماري‌هاي هپاتيت، تب روده و آنفلوآنزا ميشود.
